Fimmta tölublað Þoku er komið út og þemað í maí líffræðileg fjölbreytni. Blaðið er stútfullt af fróðleik frá m.a. starfsfólki Biodice, Sæunni Júlíu Sigurjónsdóttur og Rannveigu Magnúsdóttur.
Leiðarvísir til verndar líffræðilegrar fjölbreytni
Sæunni Júlía Sigurjónsdóttur, verndunarlíffræðingur og starfsmaður BIODICE
Líffræðileg fjölbreytni vísar til fjölbreytileika lífs á stórum og smáum skala. Breytileikinn getur verið innan tegundar, líkt og afbrigði bleikju sem hafa mismunandi svipgerðir, íslenski þorskurinn sem hrygnir annað hvort í grynningum eða í dýpi eða þá örlítill erfðafræðilegur breytileiki á milli laxa í mismunandi ám. Breytileikinn getur líka verið milli tegunda, þ.e. fleiri tegundir þýða meiri breytileiki (athugið þó að tegundir eru óskýrt hugtak og oft óljóst hvað er raunverulega ný tegund. Oft er ekki nóg að telja tegundir til að mæla líffræðilega fjölbreytni). Breytileiki á stórum skala er síðan breytileiki á milli vistgerða en þar kemur jarðfræðilegur breytileiki við sögu þar sem aukinn jarðfræðilegur breytileiki gefur oft af sér aukinn líffræðilegan breytileika.
Ísland er eyja með mikinn jarðfræðilegan breytileika en lítinn tegundabreytileika þ.e. fáar tegundir miðað við önnur lönd. Þessi mikli jarðfræðilegi breytileiki gefur af sér mörg ólík búsvæði sem tegundir hafa aðlagast. Á Íslandi er því mikill breytileiki INNAN tegunda og milli vistgerða.
- Búsvæðavernd. Náttúruverndarlög gefa kost á að svæði séu friðlýst til verndar lífríkis eða jarðminja. Einnig er hægt að setja á aðra virka svæðisvernd þar sem svæði eru vernduð vegna t.d. stýringar á fiskveiðum en áhrifin af stýringunni eru jákvæð fyrir líffræðilega fjölbreytni í heild.
- Endurheimt vistkerfa, t.a.m. með endurheimt votlendis eða endurheimt birkiskóga. Hér er mikilvægt að tryggja virkni vistkerfa en ekki einblína á kolefnisbindingu eina og sér.
- Sértæk vernd tegunda með t.d. friðun tegunda eða stýringu á nýtingu þeirra. Veiðistjórnun er hér mikilvægt tól en þá þarf líka að huga að samsetningu stofna. Ef einstaklingar með ákveðna eiginleika (t.d. stórir fiskar) eru alltaf valdir úr er hætta á að slíkir eiginleikar tapist í stofninum.
- Koma í veg fyrir að framandi tegundir berist inn til landsins, taki sér bólfestu í náttúrunni og verði ágengar. Íslensk löggjöf er óljós þegar kemur að framandi tegundum og hver beri ábyrgð á upprætingu tegunda sem hafa orðið ágengar. Hér er forvörn mikilvægasta og áhrifaríkasta aðgerðin.
- Draga úr mengun og áhrifum vegna mengunar á lífríki.
- Draga úr áhrifum loftslagsbreytinga og passa að aðgerðir vegna loftslagsbreytinga hafi ekki neikvæð áhrif á líffræðilega fjölbreytni.
- Samfélagslegar breytingar og breyttir viðskiptahættir geta einnig haft jákvæð áhrif á líffræðilega fjölbreytni. Einstaklingar geta t.d. dregið úr neyslu sinni og valið sjálfbæra neyslukosti. Fyrirtæki geta t.d. dregið úr áhrifum starfsemi sinnar á náttúru og fjárfest í náttúrumiðuðum lausnum.
Fjölbreytileiki náttúrunnar, ábyrgð okkar allra
Hafdís Hanna Ægisdóttir, Forstöðumaður Sjálfbærnistofnunar HÍ og Rannveig Magnúsdóttir, verkefnastjóri hjá Biodice
Ef þú hefur einhvern tíma séð mosavaxinn stein glitra í morgunbirtunni, hefur þú orðið vitni að undri líffræðilegrar fjölbreytni – jafnvel þótt þú hafir ekki áttað þig á því. Líffræðileg fjölbreytni er alltumlykjandi – hún er hér og þar og alls staðar. Hún er grundvöllur heilbrigðra vistkerfa og gerir okkur, mannkyninu og öllum öðrum lífverum, kleift
að búa á jörðinni.
Líffræðileg fjölbreytni vísar til fjölbreytni lífvera á jörðinni, þar með talið fjölbreytni tegunda, breytileika innan tegunda og
fjölbreytni vistkerfa. Á Íslandi kemur sífellt betur í ljós að hér er að finna mikla líffræðilega fjölbreytni innan tegunda, sem
kollvarpar þeirri hugmynd að líffræðileg fjölbreytni sé hér lítil. Einnig er hér að finna mjög fjölbreytt vistkerfi sem sum
hver eru fágæt á heimsvísu.
Líffræðileg fjölbreytni stendur nú frammi fyrir fordæmalausri hnignun á heimsvísu. Helstu ógnir við líffræðilega fjölbreytni í heiminum eru breytingar á landnotkun, ofnýting, loftslagsbreytingar, mengun og ágengar framandi tegundir og talið er að um ein milljón tegunda sé í útrýmingarhættu. Öll 196 aðildaríki að samningi Sameinuðu þjóðanna um líffræðilega fjölbreytni (CBD) gerðu nýtt samkomulag á COP15 ráðstefnu samningsins árið 2022. Þetta samkomulag, sem tók við af Aichi markmiðunum, er kölluð Kunming-Montreal Global Biodiversity Framework (GBF) og stefnir að því í stuttu máli sagt að árið 2050 lifi mannkynið í sátt við náttúruna. Samkomulagið er með fjögur yfirmarkmið til ársins 2050 sem miða að því að stöðva hrun líffræðilegrar fjölbreytni, endurheimta náttúru, tryggja sjálfbæra nýtingu náttúruauðlinda og virkja til þess fjármagn og önnur úrræði. Þá eru í samkomulaginu 23 aðgerðamiðuð undirmarkmið sem þarf að ná fyrir árið 2030. Markmiðunum á að ná með sanngjörnum hætti fyrir allt mannkyn.
Framkvæmd GBF samkomulagsins kallar á samstillt átak ríkja, fyrirtækja og samfélaga. Í samkomulaginu er lagt til að vistkerfisnálgun (e. ecosystem approach) sé notuð við innleiðingu hennar, þ.e. að stjórnun á notkun lands, lagar og lifandi auðlinda sé samræmd og að vernd og sjálfbær nýting sé alltaf með jafnrétti að leiðarljósi. Aðeins með slíkum heildstæðum aðgerðum getum við tryggt framtíð líffræðilegrar fjölbreytni og þar með velferð komandi kynslóða.
En ábyrgðin hvílir ekki aðeins á herðum stjórnvalda eða alþjóðastofnana. Hún er líka okkar. Þín og mín. Hvort sem við vinnum við náttúruvernd eða hjá stóru fyrirtæki, búum í borg eða sveit, þá höfum við öll hlutverki að gegna. Við
getum spurt okkur eftirfarandi spurninga: Fyrir hvað stend ég? Hvers konar veröld vil ég skilja eftir? Hvernig get ég
haft áhrif?
Verum meðvituð um áhrif okkar, veljum náttúruvænar lausnir, hvetjum til verndar og endurheimtar – og tökum þátt
í samtalinu um hvernig við byggjum sjálfbæra framtíð. Lífið á jörðinni og hin stórbrotna náttúra Íslands á það skilið.